co warto wiedzieć przed operacją?
Plastyka powieki górnej jest jedną z najczęściej wykonywanych operacji plastycznych; dotyczy zarysów przestrzeni powieki górnej, przede wszystkim okolicy między brwią a rzęsami. Zabieg, zależnie od rodzaju rozpoznanych zmian, polega na redukcji i/lub repozycji tkanek miękkich (skóry, mięśni, tkanki tłuszczowej); może obejmować procedury dodatkowe (np. korekcję opadania powiek, repozycję gruczołu łzowego).
Warunkiem umożliwiającym uzyskanie satysfakcjonujących wyników leczenia chirurgicznego jest prawidłowy przebieg operacji. Nie jest to jednak warunek jedyny ani wystarczający. Niemniej istotne jest postępowanie pooperacyjne, zaangażowanie i gotowość pacjenta do przestrzegania zaleceń pozabiegowych.
Powieki stanowią złożoną, dynamiczną strukturę ochraniającą gałkę oczną i wpływającą na jakość widzenia; mają również udział w wyrażaniu ekspresji twarzy. Powieki mogą spełniać swoje funkcje dzięki zrównoważonym interakcjom wielu niezależnych struktur anatomicznych.
Znajomość anatomii powiek i brwi umożliwia dokładną ocenę przedoperacyjną, prawidłowe rozpoznanie zmian oraz ustalenie indywidulanego planu leczenia.
Skóra powiek jest bardzo cienka (grubość <1 mm), a niewielka ilość podskórnej tkanki tłuszczowej predysponuje do powstania drobnych zmarszczek. Skóra powiek jest też podatna na rozciąganie i ścieńczenie. Brzegi tylne powiek są gładkie i przylegają do gałki ocznej, przednie – zaokrąglone – podtrzymują rzęsy.
Prawidłowo powieka górna przy otwartym oku patrzącym na wprost okrywa rogówkę do wysokości 1-2 mm poniżej rąbka (powieka dolna jest styczna do dolnej części rąbka).
Zmarszczkę powieki górnej tworzą najdalsze przyczepy mięśnia dźwigacza powieki górnej do skóry. Rzeczywista zmarszczka nie jest widoczna ze względu na zmienną ilość płata skóry, fałd powieki, przewieszające się nad zmarszczką.
Zarys ściśle przylegającej skóry nad rozcięgnem dźwigacza powieki i tarczką tworzy „platformę” powieki. Segment tłuszczu przegrody znajduje się powyżej dźwigacza i tarczki powieki górnej.
Proces starzenia aparatu powiekowego charakteryzuje się m.in. zmianami w wyglądzie skóry (z utratą elastyczności i tworzeniem zmarszczek) oraz przepukliną tkanki tłuszczowej oczodołu.
Najczęściej plastykę powiek górnych wykonuje się z powodu zmian związanych z wiekiem. Zabieg obejmuje wycięcie nadmiaru skóry i tkanki podskórnej oraz usunięcie tłuszczu w celu odsłonięcia głębszych struktur (rozcięgna dźwigacza powieki i kostnej krawędzi oczodołu). Celem plastyki powiek górnych jest wyrzeźbienie i podkreślenie zarysu tej jednostki estetycznej.
Dermatochalaza (dermatochalasis) odnosi się do nadmiaru wiotkiej skóry powieki górnej (który może współwystępować z nadmiarem tkanki mięśniowej). Dermatochalaza zwykle jest następstwem zmian inwolucyjnych, m.in. utraty elastyczności tkanek, ścieńczenia skóry i osłabienia tkanki łącznej powiek.
Steatoblepharon, czyli uwypuklenie poduszek tłuszczowych powiek (wypadanie tkanki tłuszczowej z oczodołu), może być skutkiem osłabienia przegrody oczodołowej oraz (położonego nad nią) mięśnia okrężnego.
Dermatochalasis i steatoblepharon typowo obserwowane są po 40. roku życia, jednak mogą wystąpić wcześniej.
Uwypuklenie w części bocznej powieki górnej (gdzie nie występują poduszeczki tłuszczowe) może wskazywać, że gruczoł łzowy – w wyniku zmian inwolucyjnych – wymaga chirurgicznej repozycji.
Opadnięcie (ptoza) powieki jest objawem bardzo widocznym i wielu pacjentów rozważa zabiegi korekcyjne tylko ze względów kosmetycznych. Jednak ptoza może prowadzić do ograniczenia obwodowego pola widzenia i pogorszenia jakości życia (np. uniemożliwienia czytania z powodu znacznej ptozy – przy patrzeniu w dół).
Najczęstszą przyczyną ptozy powiek są zmiany inwolucyjne (zwłaszcza rozciągnięcie rozcięgna dźwigacza powieki górnej) w wyniku starzenia lub wieloletniego stosowania soczewek kontaktowych. Częstość występowania ptozy inwolucyjnej równomiernie rośnie z wiekiem.
Istotna jest również analiza proporcji pionowych środkowej części twarzy. Obszar pomiędzy brwiami i brzegiem powieki górnej można podzielić na trzy części: jego dwie trzecie powinna stanowić odległość między brwiami i fałdem powieki górnej; jedną trzecią – obszar pomiędzy fałdem a brzegiem powieki górnej. Poduszka tłuszczowa łuku brwiowego najczęściej leży powyżej krawędzi oczodołu. W wyniku zmian inwolucyjnych może dojść do jej obniżenia i „wkroczenia” w przestrzeń powieki górnej, co sprawia wrażenie „pełności”.
Plastyka powiek górnych może być wykonywana ze wskazań estetycznych i/lub funkcjonalnych. Typowe wskazanie do korekcji chirurgicznej stanowi powieka górna z nadmiarem skóry, która może sięgać linii rzęs lub wychodzić poza brzeg powieki i zmniejszać wysokość szpary powiekowej.
W zdecydowanej większości przypadków plastyka powiek górnych wykonywana jest z powodu zmian związanych z wiekiem, takich jak wiotka skóra powiek i wypadnięcie tłuszczu z oczodołu. Często towarzyszy im inwolucyjne opadanie powiek, wypadnięcie gruczołu łzowego i/lub opadnięcie bocznego segmentu brwi. Wszystkie te nieprawidłowości można skorygować w trakcie plastyki powiek górnych.
Jeśli istnieją wskazania do wykonania również chirurgicznej korekcji powiek dolnych, plastykę powiek górnych przeprowadza się łącznie z plastyką powiek dolnych.
Wprawne wykorzystanie różnych technik chirurgicznych do odtworzenia funkcji i korekcji estetycznej jest niezbędne do uzyskania satysfakcjonujących wyników operacyjnych.
Zobacz także: Blefaroplastyka – u kogo i jakie efekty można osiągnąć?
Zazwyczaj celem blefaroplastyki jest korekcja zmian związanych z wiekiem, które z czasem pojawiają się w obrębie powiek górnych (jak zwiotczenie skóry i przepuklina tkanki tłuszczowej). Jednak operacja polega nie tylko na wycięciu nadmiaru skóry i zachowawczym usunięciu tłuszczu z jego repozycją lub bez, ale kształtowaniu całej tej jednostki estetycznej.
Jeśli istnieją wskazania, plastykę powiek górnych można łączyć z innymi zabiegami, np. korekcją opadania powiek, przezpowiekowym uniesieniem brwi i plastyką powiek dolnych.
Zobacz także: Brow lifting (direct brow lift)
Plastyka powiek górnych najczęściej wykonywana jest w znieczuleniu miejscowym.
Przed podaniem znieczulenia wykonuje się oznaczenia przedoperacyjne.
Plastyka powiek górnych – technika operacyjna
Wycięcie skóry powiek jest zachowawcze, planowane w taki sposób, by blizna pooperacyjna była schowana w fałdzie powiekowym. W typowych przypadkach cięcie u kobiet wykonuje się ok. 7-10 mm centralnie powyżej linii rzęs; u mężczyzn – 5-8 mm powyżej linii rzęs.
Bardzo rzadko wskazane jest wycięcie >10 mm skóry w kierunku pionowym. Często wycięcie pionowe wynosi 5-7 mm, a u młodszych pacjentów – 3-5 mm skóry.
Może być wskazane wycięcie także niewielkiego pasma mięśnia okrężnego oka (przerosłej lub rozciągniętej części mięśnia).
Skóra z fragmentem leżącego poniżej mięśnia okrężnego oka jest usuwana w jednym kawałku, uwidaczniając leżącą niżej przegrodę oczodołową.
U niektórych pacjentów można zaobserwować uniesiony tłuszcz przedprzegrodowy (nie są to przedrozcięgnowe poduszeczki tłuszczowe powieki górnej). Tłuszcz przedprzegrodowy może być reprezentacją grawitacyjnego obniżenia ROOF (tłuszczu podbrwiowego, opuszczonego na powiekę górną i powodującego wrażenie pełności powieki). Tłuszcz ten można częściowo usunąć lub przemieścić na pierwotne anatomiczne położenie z wykorzystaniem szwów.
Jeśli jest wskazane przezpowiekowe uniesienie brwi, wykonuje się je przed otwarciem przegrody.
W przypadkach, w których – po wycięciu płata skórno-mięśniowego – nie planuje się innych działań (jak usuwanie ROOF i/lub mocowanie brwi), nacina się przegrodę (wykonuje nacięcie ciągłe lub tylko nad poduszeczkami tłuszczowymi). Nacięcie przegrody pozwala uzyskać dostęp do leżących poniżej struktur i umożliwia usunięcie poduszeczek tłuszczowych.
W powiece górnej znajdują się dwie poduszki tłuszczowe przedrozcięgnowe. Za „pełność” powieki górnej odpowiada głównie centralna poduszeczka, ale mniejsza poduszka nosowa także może wpływać na zlokalizowane wypełnienie tkanki.
Redukcję tłuszczowych poduszeczek przedrozcięgnowych wykonuje się w sposób oszczędny, z pozostawieniem wystarczającej ilości tłuszczu zapewniającej prawidłowe położenie, kształt i ruchomość tkanek powieki. W niektórych przypadkach wykonuje się repozycję tłuszczu w „dolinę” ścięgna mięśnia skośnego górnego, która oddziela poduszeczki centralne od nosowych. Repozycja tłuszczu w tę okolicę redukuje deformację w kształcie odwróconego „V”, występującą w starszych powiekach.
Nadmierna pełność w części bocznej powieki górnej może być skutkiem inwolucyjnego rozciągnięcia i opadnięcia gruczołu łzowego. Jeśli po częściowej resekcji poduszeczek nie planuje się innych interwencji, można wykonać repozycję gruczołu łzowego do dołu gruczołu i doszyć go do okostnej brzegu oczodołu. W przypadku gdy wykonuje się także plastykę powieki dolnej, repozycję gruczołu łzowego zwykle wykonuje się na końcu operacji.
Jeśli konieczna jest korekcja opadania (ptoza powiek) powieki, wykonuje się ją łącznie z plastyką powieki górnej. Wybór metody chirurgicznej zależy od funkcji mięśnia dźwigacza powieki i stopnia ptozy.
Korekta ptozy łagodnej lub umiarkowanej najczęściej polega na skróceniu rozcięgna mięśnia dźwigacza powieki górnej. (W przypadku ptozy ciężkiej i znacznej dysfunkcji mięśnia dźwigacza zazwyczaj konieczne jest wykonanie podwieszenia powieki na mięśniu czołowym z wykorzystaniem autogennej powięzi szerokiej uda lub pasków silikonowych.)
Ostatni etap zabiegu, zszycie rany, oznacza także fiksację (umocowanie) nadtarczkową.
Wykonać można:
Brzegi rany zamyka się za pomocą szwów. Na ranę zakładany jest opatrunek.
Wiele struktur wpływa na estetykę powieki górnej: brwi, skóra i tłuszcz oczodołowy, a także położone niżej tarczka, mięsień dźwigacz powieki i kostna krawędź oczodołu. Znajomość budowy powierzchni powieki i jej głębokich struktur jest niezbędna do prawidłowego przeprowadzenia badania przedoperacyjnego i uzyskania oczekiwanych wyników.
Ocena przedzabiegowa obejmuje wywiad lekarski i dokładne badanie powiek.
Należy również wykonać standardowe badania laboratoryjne i inne, jeśli są wskazane.
Szczegółowy wywiad lekarski (uwzgledniający choroby przewlekłe, przyjmowane leki, choroby narządu wzroku, wcześniejsze operacje okulistyczne) jest niezbędny zarówno do oceny bezpieczeństwa zabiegu, jak i doboru stopnia znieczulenia.
Przed operacją należy zidentyfikować ewentualną obecność innych zaburzeń, w tym zaburzeń filmu łzowego. Objawy zespołu suchego oka bezpośrednio korelują z powikłaniami pooperacyjnymi (interwencje chirurgiczne mogą je nasilać).
Powieka górna jest oceniana m.in. pod kątem nadmiaru skóry, przepukliny tkanki tłuszczowej, opadania (ptozy) i wypadnięcia gruczołu łzowego. W badaniu fizykalnym ocenia się również położenie brwi i symetrię/asymetrię powiek górnych.
Konieczna jest ocena nadmiernej „pełności” powiek górnych i przepukliny tkanki tłuszczowej. Poduszeczki tłuszczowe można uwydatnić przez delikatny ucisk na gałkę oczną przy opuszczonych powiekach.
Uczucie pełności powieki górnej w okolicy skroniowej może sugerować wypadnięcie gruczołu łzowego. Pociąganie powieki ku górze – na skutek uniesienia brwi palcem badającego – ułatwia rozpoznanie tej nieprawidłowości. Wypadnięcie gruczołu łzowego można leczyć przez jego repozycję do dołka łzowego w czasie plastyki powiek górnych.
Opadanie powieki (ze względu na etiologię) można podzielić na „prawdziwe” i „rzekome”. O rzekomym opadaniu powieki mówić można, kiedy istnieje wrażenie opadania powieki bez rzeczywistego opadania brzegu powieki lub dysfunkcji dźwigacza. Do rzekomego opadania powieki przyczyniać może się dermatochalaza – ciężka wiotkość skóry powiek.
Należy ocenić napięcie skóry powiek górnych i jej nadmiar. Wiotkość skóry powieki górnej można zademonstrować, nawijając nadmiar skóry na czubek bagietki kosmetycznej. Metoda pozwala zobrazować także oczekiwany efekt leczenia. Nadmiar skóry do usunięcia podczas blefaroplastyki powieki górnej można ocenić za pomocą specjalnych kleszczyków.
Leczenie prawdziwego opadania powieki górnej wymaga dokładnej oceny pacjenta, na którą składa się pomiar położenia powieki i jej funkcji oraz dokumentacja deficytu funkcjonalnego.
Należy ustalić m.in. odległość od odblasku światła w centrum źrenicy do krawędzi powieki górnej (MRD1; margin-reflex distance 1). Za wartości prawidłowe uznaje się 4–5 mm.
MRD2 to odległość odblasku z centrum źrenicy do krawędzi powieki dolnej. Suma MRD1 i MRD2 powinna być równa wysokości szpary powiekowej.
Prawidłowo wysokość szpary powiekowej wynosi ok. 9 mm.
Przysłonięcie tęczówki (przez powiekę górną) w linii źrenicznej określa stopień ptozy. Za minimalne lub łagodne opadanie powieki uznaje się 2 mm, umiarkowane: 3 mm, ciężkie: 4 mm lub więcej.
Badanie zakresu ruchu powieki pozwala ocenić funkcję dźwigacza powieki. Zakres ruchu dźwigacza powieki określa się w milimetrach, mierząc odległość od maksymalnego spojrzenia w górę do spojrzenia w dół (brew unieruchomiona kciukiem badającego). Ruch dźwigacza powieki powyżej 10 mm oznacza dobrą funkcję; 5-9 mm – średnią funkcję; natomiast 4 mm lub mniej wskazuje na słabą funkcję mięśnia.
Najczęściej minimalne opadanie powieki współwystępuje z dobrą ruchomością mięśnia dźwigacza powieki. W ptozie umiarkowanej zwykle stwierdza się dobrą lub średnią ruchomość dźwigacza powieki. Ciężkie opadanie powieki typowo współistnieje ze słabą ruchomością dźwigacza powieki.
Położenie, wielkość fałdu powieki i ewentualne asymetrie powinny zostać rozpoznane przedoperacyjnie i uwzględnione w trakcie zabiegu operacyjnego.
Znaczenie ma również położenie brwi i tzw. poduszki tłuszczowej brwi. W przypadku opadania tłuszczu brwiowego może być konieczna modyfikacja jego położenia lub częściowa redukcja.
Konsekwencją zabiegu chirurgicznego jest kontrolowane uszkodzenie tkanek, w których (po operacji) zachodzi wiele złożonych procesów. Do kluczowych (oprócz krzepnięcia) należą szeroko pojęte procesy naprawcze z udziałem komórek zapalnych.
Uszkodzone komórki wydzielają do przestrzeni międzykomórkowej różnorodne związki, tzw. cytokiny prozapalne, które regulują przebieg gojenia i wpływają na komórki odpowiedzialne za ten proces, przede wszystkim na leukocyty i fibroblasty. Główna rola leukocytów polega na ochronie przed patogenami i usuwaniu martwych komórek, natomiast fibroblasty uczestniczą w tworzeniu rusztowania dla nowych tkanek. Leukocyty („zaalarmowane” przez cytokiny) migrują do uszkodzonych tkanek. Kiedy dotrą do miejsca przeznaczenia, wchłaniają oraz eliminują patogeny i martwe komórki.
O toczących się procesach naprawczych świadczą objawy w okolicy poddanej zabiegowi:
W pierwszych dobach po operacji dominują procesy kontrolowane przez leukocyty, w 4.-5. dobie wzmaga się aktywność fibroblastów, które odpowiadają za tworzenie sieci kolagenowej – struktury podporowej reparującej się tkanki.
Po kilku tygodniach fibroblasty podlegają apoptozie (programowanej śmierci). Przez następne miesiące nowa sieć kolagenowa ulega przebudowie. Proces gojenia po plastyce powiek górnych może trwać 3 do 6 miesięcy.
Podczas pierwszej doby po operacji samopoczucie zaczyna ulegać stopniowej poprawie. Oczy mogą łzawić. Należy pamiętać, by nie pochylać się (można kucać) i nie podejmować forsujących wysiłków fizycznych.
Największe obrzęki obserwuje się zwykle w 2.-3. dobie po zabiegu. Okłady z kostek lodu (owiniętych w sterylną gazę) mogą przynieść ulgę. Zamiast kostek lodu można wykorzystać schłodzoną w zamrażarce torebkę z żelem (typu Cold-Pack). Czas chłodzenia powinien wynosić ok. 5–10 minut. Terapię można powtarzać kilka razy dziennie.
Jeśli stosowane są szwy niewchłanialne, można je usunąć 5–7 dni po operacji.
Po zdjęciu szwów i kontroli powinno się unikać intensywnego wysiłku fizycznego jeszcze przez 2–3 tygodnie. Należy uważać, by nie przeciążać mięśni oka. Prace przy monitorach lub wymagające długiego obserwowania powinno się wprowadzać stopniowo.
Standardowo wybroczyny i obrzęk powiek ustępują w ciągu kilku tygodni. (Obrzęki ustępują stopniowo, ale nierównomiernie. W efekcie mogą powstać przejściowe nierówności skórne, które z czasem zanikają).
Blizny (początkowo zaczerwienione) można maskować makijażem. W początkowym okresie przydatne są przyciemniane okulary. Z czasem blizny bledną i stają coraz mniej widoczne. Przez 2-3 miesiące mogą być jednak być twardsze i zaczerwienione.
Zobacz także: Laserowe usuwanie blizn – wskazania, przebieg zabiegu i efekty leczenia
Zazwyczaj po 7-14 dniach można powrócić do aktywności zawodowej.
Oko i aparat powiekowy należą kluczowych elementów estetyki twarzy – plastyka powiek górnych może odgrywać istotną rolę w odmładzaniu i przywracaniu harmonii całej twarzy.
Ostateczne wyniki operacji ocenia się zwykle po 6 miesiącach od zabiegu. Efekty estetyczne utrzymują się zwykle przez około 5 lat.
Usunięcie nadmiaru wiotkiej skóry powiek górnych i przepuklin tłuszczowych nadaje twarzy młodszy, bardziej wypoczęty wygląd. Duże znaczenie (zarówno funkcjonalne, jak estetyczne) ma korekta opadania powiek. Wygląd oka w znacznym stopniu zależy od kształtu szpary powiekowej. Poprawa pola widzenia wywiera istotny wpływ na jakość życia.
Repozycja (wypadniętego) gruczołu łzowego umożliwia redukcję nieestetycznej wypukłości w części bocznej powieki górnej. Efekt odmładzający ma także przezpowiekowe uniesienie brwi (w przypadku opadnięcia ich bocznego segmentu). Przy podnoszeniu brwi od strony powieki wykorzystuje się typowe cięcie stosowane w plastyce powiek górnych, unikając dodatkowej blizny.
Mięsień okrężny oka, mimo swoich związków ze skórą, podlega z wiekiem mniejszym zmianom niż tkanka skórna. Jednak ma duży wpływ na pozycję tkanek miękkich i okolic okołooczodołowych. Zwłaszcza u starszych pacjentów zabieg, który redukuje obciążenie powieki górnej nadmiarem skóry, mięśni i tłuszczu, może zmniejszyć uczucie ciężkości powiek i „zmęczonych oczu” oraz zmienić wysokość szpary powiekowej.
Zwykle po ustąpieniu obrzęków dokonuje się wstępnej oceny kształtu i zarysu powieki, ewentualnych nieregularności czy asymetrii. Jeśli konieczna jest dodatkowa niewielka korekta, optymalny termin zabiegu ustalany jest indywidualnie, z uwzględnieniem czasu gojenia (trwającego do 6 miesięcy po zabiegu).
Cena plastyki powiek górnych zależy od wielu czynników, m.in. od typu leczonych zmian, rodzaju znieczulenia i procedur dodatkowych. Ostateczny koszt chirurgicznej korekty powiek ustalany jest po konsultacji przedzabiegowej.
Cena plastyki powiek górnych, wykonywanej przez wykwalifikowanych specjalistów w naszych placówkach w Warszawie i we Wrocławiu, zaczyna się od 4500 zł.
Zapraszamy do zapoznania się z cennikiem, który zawiera szczegółowe i aktualne informacje.
Źródła:
Yang P, Ko AC, Kikkawa DO, Korn BS. Upper Eyelid Blepharoplasty: Evaluation, Treatment, and Complication Minimization. Semin Plast Surg. 2017;31(1):51-57.
Bacharach J, Lee WW, Harrison AR, Freddo TF. A review of acquired blepharoptosis: prevalence, diagnosis, and current treatment options. Eye (Lond). 2021;35(9):2468-2481.
Rohrich RJ, Villanueva NL, Afrooz PN. Refinements in Upper Blepharoplasty: The Five-Step Technique. Plast Reconstr Surg. 2018;141(5):1144-1146.
Deutsche Ophthalmologische Gesellschaft (DOG). Stellungnahme der Sektion „Ophthalmoplastische und rekonstruktive Chirurgie“ (DOG-SORC) der Deutschen Ophthalmologischen Gesellschaft (DOG) zur Versorgung einer Augenhöhle nach Enukleation oder Eviszeration. Klin Monbl Augenheilkd. 2021;238(12):1341-1344.
Huijing MA, van der Palen J, van der Lei B. The effect of upper eyelid blepharoplasty on eyebrow position. J Plast Reconstr Aesthet Surg. 2014;67(9):1242-7.
Patel BC, Malhotra R. Upper Eyelid Blepharoplasty. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022.
Manstein CH, Lucas R. Use of immunohistochemical stains to assess the variations in color of fat of the upper eyelid. Plast Reconstr Surg. 2005;115(1):278-81.
Wiszniewska M, Rogoziewicz M. Opadanie powiek w chorobach neurologicznych. Pol Przegl Neurol 2013;9(3):113-119.
Oh SR, Chokthaweesak W, Annunziata CC, Priel A, Korn BS, Kikkawa DO. Analysis of eyelid fat pad changes with aging. Ophthalmic Plast Reconstr Surg. 2011;27(5):348-51.
Finsterer J. Ptosis: causes, presentation, and management. Aesthetic Plast Surg. 2003;27(3):193-204.
Kim MH, Cho J, Zhao D, Woo KI, Kim YD, Kim S, Yang SW. Prevalence and associated factors of blepharoptosis in Korean adult population: The Korea National Health and Nutrition Examination Survey 2008-2011. Eye (Lond). 2017;31(6):940-946.
Hollander MHJ, Contini M, Pott JW, Vissink A, Schepers RH, Jansma J. Functional outcomes of upper eyelid blepharoplasty: A systematic review. J Plast Reconstr Aesthet Surg. 2019;72(2):294-309.
McKean-Cowdin R, Varma R, Wu J, Hays RD, Azen SP; Los Angeles Latino Eye Study Group. Severity of visual field loss and health-related quality of life. Am J Ophthalmol. 2007;143(6):1013-23.
Richards HS, Jenkinson E, Rumsey N, White P, Garrott H, Herbert H, Kalapesi F, Harrad RA. The psychological well-being and appearance concerns of patients presenting with ptosis. Eye (Lond). 2014;28(3):296-302.
Kashkouli MB, Abdolalizadeh P, Abolfathzadeh N, Sianati H, Sharepour M, Hadi Y. Periorbital facial rejuvenation; applied anatomy and pre-operative assessment. J Curr Ophthalmol. 2017;29(3):154-168.
Neimkin MG, Holds JB. Evaluation of Eyelid Function and Aesthetics. Facial Plast Surg Clin North Am. 2016;24(2):97-106.