Załupek

Załupek (paraphimosis) to stan, w którym napletek – odprowadzony poza żołądź – nie może być nałożony na nią ponownie i pozostaje zadzierzgnięty wokół rowka zażołędnego. Ryzyko jego wystąpienia zwiększa zwężony napletek lub stulejka.

Opis problemu (objawy)

Zadzierzgnięty napletek szybko brzęknie, powoduje dolegliwości bólowe i zaburzenia w krążeniu krwi, uniemożliwiając odpływ krwi z żołędzi. Po kilku godzinach może wystąpić niedokrwienie i martwica tkanek. Załupek zawsze jest stanem nagłym, który wymaga pilnej interwencji.

W przypadku zadzierzgnięcia, w szczególności przebiegającego z martwicą i zakażeniem żołędzi, istnieje ryzyko zakrzepów w naczyniach żylnych i szerzenia infekcji na żyły miednicy i dalej, na cały organizm.

Zaciskający pierścień napletka jest z reguły widoczny w okolicy poniżej rowka zażołędnego. Powyżej pierścienia obrzęknięty napletek tworzy kołnierz oplatający żołądź. Na obraz kliniczny załupka składa się obrzęk, zasinienie i ból żołędzi, a w niektórych przypadkach – martwica żołędzi i zatrzymanie moczu.

Załupek jest stanem stosunkowo rzadkim u chłopców między 4. miesiącem a 12. rokiem życia (0,2%); rzadszym niż inne stany patologiczne prącia, jak np. zapalenie żołędzi (5,9%), podrażnienie (3,6%) czy stulejka (2,6%). W populacji dorosłych załupek najczęściej występuje u nastolatków; według szacunków załupek dotyczy ok. 1% wszystkich dorosłych mężczyzn powyżej 16. roku życia.

Przyczyny

Do czynników sprzyjających należy przede wszystkim:

• wąski napletek,
• stulejka, którą na siłę próbuje się odprowadzić.

Jednak ryzyko zadzierzgnięcia istnieje także przy prawidłowej szerokości ujścia napletka – w stanach nagłego powiększenia prącia (jak obrzęk na tle zapalnym, urazowym, nowotworowym).

W większości przypadków do powstania załupka dochodzi, gdy zbyt wąski napletek jest odprowadzony (tzn. przemieszczony proksymalnie w stosunku do korony żołędzi) i nie zostaje odciągnięty w celu ponownego przykrycia żołędzi. Zazwyczaj taki stan występuje po zakończeniu czynności higienicznych (mycie się) lub po mikcji (oddaniu moczu), jeśli pacjentowi zdarzy się zapomnieć o nałożeniu napletka na żołądź. Załupek może też zostać wywołany jatrogennie, np. po zabiegu cewnikowania lub cystoskopii, jeżeli wykonujący procedurę nie odciągnie napletka. (Dlatego zawsze po zabiegach higienicznych lub instrumentacji prącia/cewki należy odciągnąć napletek do pozycji fizjologicznej, zasłaniając żołądź.)

Leczenie

Zazwyczaj wystarczającym i skutecznym zabiegiem jest manualne odprowadzenie załupka. Ręczna, niechirurgiczna metoda leczenia załupka może być wykonywana z zastosowaniem technik kompresji lub bez nich, z użyciem środków osmotycznych, technik nakłucia-aspiracji. Zabieg manualnego naciągnięcia napletka na żołądź może być przeprowadzony w znieczuleniu miejscowym (w postaci maści lub iniekcji).

Najczęściej w celu redukcji bólu stosuje się (ok. 30-60 minut przed zabiegiem) 2% żel lidokainowy lub preparat Emla. Kilkuminutowy ucisk ręki wokół obrzękniętej skóry prącia wpływa na zmniejszenie obrzęku. Następnie palcem wskazującym i palcem środkowym pociąga się skórę napletka, z jednoczesnym uciskiem żołędzi prącia dwoma kciukami. Inna metoda polega na manewrowaniu przy żołędzi tylko jednym kciukiem i pociąganiu napletka dłonią.

Obrzęk napletka (przed włączeniem technik manualnych) można także zmniejszyć przez zastosowanie środków osmotycznych lub za pomocą ucisku bandażem samoprzylepnym (przez ok. 10-20 minut). W przypadkach opornych na metody nieinwazyjne rozważa się (w celu redukcji obrzęku napletka) nakłucia igłą.

Jeśli metody manualne są nieskuteczne, wykonuje się zabieg chirurgiczny, polegający na grzbietowym podłużnym nacięciu napletka. Nie wykonuje się większych zabiegów, np. obrzezania w trybie ostrym, które jednak warto rozważyć w terminie późniejszym, po ustąpieniu obrzęku, jako profilaktykę nawrotu załupka (usunięcie, zmniejszenie lub plastykę napletka).