Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Dla kogo AZS jest typowy?

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, która najczęściej ujawnia się już w okresie niemowlęcym lub wczesnodziecięcym. W Europie choruje na nią nawet 15–20% dzieci i 2–5% dorosłych. Choć u części dzieci objawy ustępują wraz z wiekiem, wielu pacjentów doświadcza nawrotów także w dorosłości. AZS częściej występuje u osób z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób atopowych – takich jak astma, alergiczny nieżyt nosa czy alergie pokarmowe.

Objawy atopowego zapalenia skóry

AZS (atopowe zapalenie skóry) ma zróżnicowany obraz kliniczny, zależny od wieku chorego, fazy choroby oraz czynników środowiskowych. Objawy mogą się nasilać okresowo – szczególnie zimą (w trakcie sezonu grzewczego), w czasie stresu lub po kontakcie z alergenami.

Najczęstsze objawy AZS:

• Suchość skóry (xerosis): najwcześniejszy i najbardziej uporczywy objaw, często obecny także między zaostrzeniami. Skóra jest cienka, szorstka, podatna na pękanie i podrażnienia.
• Świąd: dominujący i najbardziej uciążliwy objaw AZS. Często intensywny, prowadzący do drapania, bezsenności, a nawet wtórnych zakażeń skóry.
• Rumień i obrzęk: stany zapalne objawiające się zaczerwienieniem i delikatnym uniesieniem skóry.
• Pęcherzyki i sączenie: w ostrych stanach mogą występować drobne pęcherzyki, które pękają i sączą się, tworząc nadżerki.
• Strupy i łuszczenie: po fazie wysiękowej pojawia się łuska i strupy – skóra się złuszcza, staje się twarda i szorstka.
• Lichenizacja: w przewlekłych postaciach – skóra staje się pogrubiała, ciemniejsza, o wzmożonym rysunku (efekt długotrwałego drapania).

Lokalizacja zmian:

• U niemowląt (do 2. roku życia): twarz (zwłaszcza policzki), owłosiona skóra głowy, tułów, prostowniki kończyn.
• U dzieci (2–12 lat): zgięcia łokciowe i kolanowe, nadgarstki, szyja.
• U młodzieży i dorosłych: twarz (okolice oczu, powiek), kark, szyja, grzbiety dłoni, fałdy skóry, okolice narządów płciowych.

Przyczyny i patofizjologia AZS

AZS to choroba wieloczynnikowa, której podstawą są:

• Predyspozycje genetyczne: szczególnie mutacje w genie filagryny (białka strukturalnego skóry), które prowadzą do uszkodzenia bariery naskórkowej.
• Zaburzona bariera skórna: skóra chorych traci zdolność zatrzymywania wody i ochrony przed czynnikami drażniącymi i alergenami.
• Nadreaktywność układu odpornościowego: układ immunologiczny reaguje przesadnie na czynniki zewnętrzne, prowadząc do przewlekłego stanu zapalnego.
• Alergie: częsta współistniejąca nadwrażliwość na alergeny wziewne (roztocza, pyłki, sierść) i pokarmowe (mleko, jaja, orzechy).

Czynniki nasilające:

• Stres, zmęczenie, infekcje, zmiany temperatury i wilgotności.
• Kontakt z drażniącymi kosmetykami lub detergentami.
• Ubrania z wełny, sztucznych tkanin.
• Drapanie, które nasila zmiany i prowadzi do błędnego koła świąd–drapanie–stan zapalny.

Leczenie atopowego zapalenia skóry

Leczenie AZS jest wieloetapowe i długoterminowe. Celem nie jest całkowite wyleczenie (choroba ma charakter przewlekły), lecz kontrola objawów, wydłużenie remisji i poprawa jakości życia pacjenta.

Podstawowe leczenie:

• Emolienty: stosowane codziennie, 2–3 razy dziennie, również w fazie remisji. Odbudowują barierę hydrolipidową skóry, zapobiegają nawrotom.
• Unikanie czynników drażniących i alergenów.
• Delikatna pielęgnacja: mycie skóry w letniej wodzie, bez silnych detergentów. Preparaty „soap-free”.

Leczenie zaostrzeń:

• Miejscowe glikokortykosteroidy: dobierane indywidualnie w zależności od lokalizacji i nasilenia zmian (np. hydrokortyzon, mometazon).
• Inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus): skuteczne na delikatnych obszarach (twarz, powieki). Nie powodują zaniku skóry.
• Antybiotyki miejscowe lub ogólne: w przypadku nadkażenia zmian (np. gronkowcem złocistym).
• Leki przeciwhistaminowe: redukują świąd, ułatwiają zasypianie.

Leczenie ogólne:

• Fototerapia UVB 311 nm lub PUVA: szczególnie u dorosłych z rozległymi zmianami.
• Leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna A): w ciężkich, opornych przypadkach.
• Leczenie biologiczne: nowoczesne leki (np. dupilumab) blokujące mechanizmy immunologiczne odpowiedzialne za stan zapalny – bardzo skuteczne w umiarkowanym i ciężkim AZS.

Profilaktyka i codzienna pielęgnacja AZS

Dbanie o skórę na co dzień to fundament leczenia AZS:

• Stosowanie emolientów nawet kilka razy dziennie – najlepiej do 3 minut po kąpieli („zasada 3 minut”).
• Szybkie kąpiele w letniej wodzie, z dodatkiem natłuszczających olejków.
• Unikanie mydeł, płynów do kąpieli z alkoholem, konserwantami czy perfumami.
• Ubrania z naturalnych tkanin, najlepiej bawełnianych.
• Regularne pranie odzieży i pościeli w delikatnych detergentach.
• Unikanie stresu, infekcji i przegrzewania.

Jeśli zauważasz u siebie nawracające zmiany skórne, nadmierne przesuszenie, świąd, zaczerwienienia czy inne niepokojące objawy – nie zwlekaj. Wczesna konsultacja z dermatologiem pozwala nie tylko postawić trafną diagnozę, ale także rozpocząć skuteczne leczenie, zanim problem się pogłębi. Wiele dermatoz ma charakter przewlekły, dlatego im szybciej zostaną rozpoznane, tym łatwiej zapanować nad objawami i zapobiec nawrotom.

W naszej klinice w Warszawie możesz skorzystać z pomocy doświadczonej specjalistki – dr Natalii Zając, dermatolog z wieloletnim doświadczeniem klinicznym i indywidualnym podejściem do pacjenta. Podczas wizyty dokładnie przyjrzymy się Twojej skórze, zidentyfikujemy przyczynę problemu i zaproponujemy najlepszą ścieżkę leczenia – opartą na aktualnej wiedzy medycznej, nowoczesnej diagnostyce i skutecznych metodach terapeutycznych.